Beslenme durumunu değerlendirirken her bireyin metabolizmasının farklı olduğunu, vücudunun farklı besinlere farklı tepkiler verebileceği mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır. Genetik, çevresel, sosyo-ekonomik şartlar, intestinal bariyer bütünlüğü, disbiyozis varlığı, egzersiz, hormon seviyeleri, stres vb. pek çok faktör besinlerin vücut tarafından dost veya düşman olarak algılanmasına sebep olabilir. Besin intoleransı veya alerjik olmayan besin duyarlılığı, besinlerin içinde bulunan bileşik ile ilişkili çeşitli fizyolojik cevaplar için kullanılan terimdir. Bir besin, içecek, besin katkı maddesi veya besinlerde bulunan bir bileşik, bir veya daha fazla organ ve sistemde semptomlar oluşturmasına rağmen, burada gerçek besin alerjisinden söz edemeyiz. Bu nedenle çeşitli otoimmün hastalıklar, nörolojik hastalıklar, kolay kilo alma, hormonal bazı dengesizlikler oluşabilir. Besin alerjilerinde, besine karşı reaksiyon, besinin alınmasından hemen sonra oluşurken, besin intolerasında genellikle besine olan reaksiyon, besin tüketildikten birkaç saat sonra (24 saat ya da 48 saat sonra) yavaş yavaş ortaya çıkabilir. Besin ve besine olan reaksiyon arasındaki ilişki belirgin değildir, bu etki maskelenmiş olabilir. Bu nedenle, besin intoleransları bazı kaynaklarda “besin intoleransı” yerine “maskelenmiş gıda alerjisi” olarak da kullanılabilir. Besin intoleransında reaksiyona neden besini tam olarak saptamak zordur. Semptomlar, herkeste hemen her zaman görülebilen baş ağrısı, kronik yorgunluk gibi şikâyetlerle başlayabilir ve reaksiyona neden olan bu besinler tüketilmeye devam edildikçe, kişilerin sağlıkları olumsuz etkilenebilir. Eğer bir kişi, ne kadar aşırı miktarda toksik etkiye, pestisit veya diğer sentetik kimyasala maruz kalırsa, besin intoleransına bağlı reaksiyonlar o kadar çabuk ortaya çıkabilir. Besin intoleransı vücutta, diyare, konstipasyon, reflü-gastrit, gaz-şişkinlik, bulantı-kusma, deride kaşıntı-kızarıklık, beyin sisi, depresyon, hafıza sorunları, baş ağrısı-migren, eklemlerde şişlik-ağrı, yorgunluk, ödem, kilo alma gibi semptomlar oluşturabilir.
Besin intoleransı olan kişiler, günden güne semptomlarda değişiklik yaşayabilirler. Şüpheli besin tüketildiğinde, stres vb. değişebilir faktörler de devreye girerse, semptomlarda artış veya azalma gibi değişiklikler görülebilir.
Meydana gelen bu rahatsızlıklar kişilerin sağlıklarını, yaşam kalitelerini olumsuz olarak etkileyebilir. Bu semptomların oluşumunu önlemek için klinik olarak en çok tercih edilen tedavi eliminasyon diyetidir. Eliminasyon diyeti, kişiyi olumsuz etkileme potansiyeli olan besinlerin diyetten çıkarılması ve sonrasında çıkarılan besinlerin aşamalı olarak eklenmesi ile olumsuzluğa sebep olan besinlerin saptanması ile karakterize bir tedavi yöntemidir.
Bu diyet en az 3 hafta uygulanmalıdır. Bazen süreç 6-8 haftaya kadar uzatılabilir. Sonrasında diyetten çıkarılan besinler tek tek diyete ilave edilir ve vücutta oluşabilecek semptomlar takip edilir. Denenen her yeni besin sonrasında vücut 72 saat gözlemlenir. Herhangi bir semptom oluşmazsa 72 saat sonunda yeni bir besin diyete eklenir ve aynı protokol izlenir. Eğer yeni eklenen besin vücutta semptoma neden olduysa yeni bir besin denemek için semptomların iyileşmesi beklenmeli ve bu besin 3 hafta daha diyetten çıkarılmalıdır.
Eliminasyon diyeti sürecinde 5 R protokolü uygulanır.
Remove (yok et): Kişinin hassasiyet veya intolerans gösterdiği besinleri beslenme planından uzaklaştırın.
Replace (yerine koy): Eksikliği söz konusu olabilecek mide aside, safra veya sindirim enzimlerini yerine koyun.
Reconstruction (yeniden inşa et): Pre-probiyotiklerle bağırsak florasını yeniden inşa edin.
Repair (tamir et): Kemikli ilik suyu, kolajen, L-glutamin gibi besin öğeleriyle bağırsak duvarını tamir edin.
Rebalance (dengele): Sağlıklı beslenme ve egzersiz gibi yaşam tarzı değişiklikleri ile yeniden dengeye kavuşun.
Eliminasyon diyeti uygulama sürecinde yenilecek besinlerin önceden planlanması, tedarik edilmesi ve hazırlanması gerekir. Dışarıda kullanılan soslar, yöntemler nedeniyle plana uygun besin bulmakta zorlanılabilir. Kısıtlanan besinler fazla olduğu için gıda takviyeleri kullanılarak eksik kalan besin maddeleri yerine konmalıdır. Eliminasyon diyet program mutlaka bir diyetisyenle birlikte uygulanmalıdır.
Eliminasyon diyeti sonucunda kişinin semptomlarına sebep olan besinler tespit edilir ve buna uygun yeni bir beslenme düzeni oluşturulur. Eliminasyon diyeti sürecinde antioksidan içeriği yüksek, lif içeriği yüksek, probiyotik içeriği yüksek besinlerin tüketimiyle birlikte bağırsak bütünlüğü, mikrobiyata çeşitliliğinin artışı, vücuttaki kronik inflamasyonun azalması, kilo kaybı, kronik hastalıkların semptomlarında azalma sağlanabilir.
Esra Toktay
Diyetisyen
Mail : dytesratoktay@gmail.com
Instagram : @uzmandiyetisyenesratoktay
Kaynaklar
Brostoff J, Gamlin L. Food Allergies and Food İntolerance: The Complete Guide to Their İdentification and Treatment. United States, Healing Arts Press, 2000.
SAĞLIK & BİLİM 2022: Beslenme-2, 2022 – books.google.com
http://acikerisim.demiroglu.bilim.edu.tr:8080/xmlui/handle/11446/161
