İnsan toplumu bugünkü bilgilerimize göre yaklaşık 12,000 yıl önce dünyanın farklı yerlerinde yerleşik hayata geçtiği tarım döneminde barınma, beslenme gibi en önemli ihtiyaçlarını karşılayan ortamın doğa olduğunu keşfettiğinde onu gözlemlemeye başlamıştır. Ufak bir tohumdan muhteşem bir ağaç gelişirken her tohumun ayrı bir gücü olduğunu, yaralanan ağacın kendisini onarmak için salgıladığı reçinede bilgeliğini ve tedavi edici özelliğini, bazı bitkilerin ruhunda değişim yarattığını ve rüyalar gördürdüğünü, kendisine iyi geldiği gibi kötü hissettiren bitki ve çiçeklerin dünyasında bu gücü de elde etmeye çalışmıştır. İnsanlık tarihinin farklı dönemlerinde farklı coğrafyalarda değişik bitkiler kullanılarak ve çeşitli yöntemlerle elde edilen bitkilerin özü, bitkisel yağlar, aromatik yağlar insan hayatının rutininde büyük bir yer tutmuştur. Eski Mısır, Hindistan, Maya, Kızılderili, Çin, Hindistan, Mezopotamya, Şaman kültürlerinde bu yağlara önem verilmiş bunlara ilaveten hayvan ve minerallerden elde edilen maddeler de çeşitli amaçlar için kullanılmıştır.
M.Ö, eski Mısır topraklarında, yaklaşık 2800 yılında Ebers Papirüslerine yazılmış olan yazılarda aromatik yağlarla ilgili reçetelere rastlanmıştır. Ebers Papirüsünde yer alan 876 reçetenin yazımında 500 kadar değişik maddenin ismi geçmektedir; bu reçeteleri yapmak için bitki ve hayvanlardan elde edilen değişik yağlar tek başına ya da karışım halinde kullanıldığı ile ilgili bilgiler yer almaktadır.
Almanya’da üniversite kütüphanesinde korunan ve bulunan en uzun tıp kaydını barındıran Epers Papirüsünde hastalıklar sınıflandırılmış yanık ve yaraların dönemlerine göre tedaviler tanımlanmıştır. Papirüslerde bahsedilen ve ağrı tedavisinde kullanılan söğüt ağacının etken maddesi 1839 yılında Aspirin adı ile modern farmakolojiye girmiş ve tüm dünya da en çok kullanılan ilaç haline gelmiştir. Yara iyileşmesi, saç ve cilt bakımı reçetelerinde çeşitli bitkisel yağlar, bal karışımları ve remedi tariflerine rastlanmıştır. Bu bitkilerin arasında bulunan ve günümüzde de saç uzatma tedavisinde kullanılan kastor yağı pek çok karışımda bulunmaktadır. Akgünlük ağacının reçinesinden elde edilen yağ sadece tütsü değil aynı zamanda solunum ve sindirim yolu hastalıkları ve yara tedavisinde de kullanılmıştır.
Günümüzde bu yağın içerdiği boswellic asidin antienflamatuar (iltihap önleyici) etkisi nedeniyle kronik enflamasyonda (iltihaplanma) başarı ile kullanımı söz konusudur. Kişisel hijyen, ağız kokusunu giderici kürler, ağız ve vücut kokularını elimine etmek için oluşturulan bitkisel yağlar ve bunların önemi üzerinde durulmuştur. Yaşlılık lekeleri ve kırışıklıklar için badem yağı ilk sırada olmak üzere moringa ağacı yağı, bal, çeşitli aromatik yağlar ve karışımları kullanılmıştır. Badem yağı günümüzde kozmetik de çokça yer verilen bitkisel yağların başında gelmektedir. Ayrıca Eski Mısır’da mumyalama tekniğinde antibakteriyal (bakteri üremesini engelleyen), antifungal (mantar önleyici) pek çok doğal yağın kullanılmış olduğu, tespit edilen bazı yağların içinde sedir, balmumu, değişik ağaçların farklı özellikler gösteren reçineleri ve çeşitli aromatik yağlar bulunduğu da arkeolojik araştırmalarda ortaya konmuştur.
Prof. Dr. Hülya Koçak Berberoğlu
KAYNAKLAR
- Hartmann A. Back to the roots – dermatology in ancient Egyptian medicine. J Dtsch Dermatol Ges. 2016 Apr;14(4):389-96. English, German. doi: 10.1111/ddg.12947. PMID: 27027749.
- Boghrati Z, Sabouri-Rad S, Emami SA, Saber MT, Sahebkar A, Tayarani-Najaran Z. The Use of Medicinal Plants for the Treatment of Alopecia in the Canon of Avicenna: An Evidence-Based Review. Adv Exp Med Biol. 2021;1308:291-308. doi: 10.1007/978-3-030-64872-5_21. PMID: 33861452.
- Buranova DD. The value of Avicenna’s heritage in development of modern integrative medicine in Uzbekistan. Integr Med Res. 2015 Dec;4(4):220-224. doi: 10.1016/j.imr.2015.06.002. Epub 2015 Jun 12. PMID: 28664128; PMCID: PMC5481794.)41-Yuan R, Zhang D, Yang J, Wu Z, Luo C, Han L, Yang F, Lin J, Yang M. Review of aromatherapy essential oils and their mechanism of action against migraines. J Ethnopharmacol. 2021 Jan 30;265:113326. doi: 10.1016/j.jep.2020.113326. Epub 2020 Aug 30. PMID: 32877718.
- Yuan R, Zhang D, Yang J, Wu Z, Luo C, Han L, Yang F, Lin J, Yang M. Review of aromatherapy essential oils and their mechanism of action against migraines. J Ethnopharmacol. 2021 Jan 30;265:113326. doi: 10.1016/j.jep.2020.113326. Epub 2020 Aug 30. PMID: 32877718.
