Bazen kafanız karışmış gibi hissediyor musunuz? Ya da duygularınız ve yaşadığınız olaylardan şüphe duyduğunuz oluyor mu? Karşınızdaki kişi sizi sık sık mutsuz ediyor mu? Bu karışıklıkları hafife almayın, belki de psikolojik bir baskı yaşıyor olabilirsiniz. Bu yazımda bir tür manipülasyon olan zoraki sanrı da diyebileceğimiz ‘gaslighting ‘ den bahsedeceğim.
Gaslighting terimi, hayatımıza son yıllarda girmiş gibi gözükse de aslında ilk olarak 1938 yılında İngiliz bir oyun ve roman yazarı olan Patrick Hamilton’un bir oyunundan ortaya çıkmıştır. Bu oyunda kişinin, kendi anılarından, algılarından şüpheye düşmesi ve manipüle edilmesi işlenmiştir. Bir adam evliliğinde, eşine psikolojik baskı yaparak, kadının delirdiğine kendisinin inanmasını sağlamaya çalışmaktadır. Yaşanılanlar küçük ya da büyük olabilir ama gerçek hayatımızda da sıklıkla karşımıza çıkmaktadır. Nedir bu GASLİGHTİNG?
Bu terim, kişinin bakış açısının uzunca bir süre bilinçli manipüle ve kontrol edilmesidir. Bir veya birkaç kişiye aynı anda yapılabilen, kendi gerçekliğinden şüphe ettirme, gerçekler hakkındaki algılarına ve yargılarına güvenemeyeceğine inandırma girişimidir. Erkekler de, kadınlar da gaslighter olabilirler. Bir başkasının gerçeklik algısını acımasızca ve gizli gizli yok eden bu kişiler, genellikle narsist kişilik bozukluğu, asosyal kişiler, borderline sınırda kişilik bozukluğu veya sadist kişilerden oluşmaktadırlar. Bu davranışları özellikle sergileyenler için, zarar veren, yıkıcı etkisi büyük olan toksik kişiler de diyebiliriz.
Eylemlerini gerçekleştirirken genellikle şu söz kalıplarını kullanırlar;
- Senin bazı problemlerin var.
- Sen delirmiş olmalısın.
- Seni ne kadar sevdiğimi ve değer verdiğimi gayet iyi biliyorsun.
- Böyle bir şey yaşanmadı.
- Katılmıyorum, uyduruyorsun, zaten herkes senin yalan söylediğini biliyor..
- Her şeyi fazla dramatize ediyorsun.
- Şaka yaptım, her zaman abartıyorsun.
- Sana asla zarar vermem, o sözleri sinirle söyledim.
Belki okuyucularımız arsında da kimi söz kalıpları size tanıdık gelmiş olabilir. Bu tür sindirme davranışları aylarca belki yıllarca yaşanılıyor ve farkına varamıyor olabilirsiniz. Ta ki bilişsel sağlığınız, özgüveniniz sarsılana, ağır hasarlar alana kadar.
Gaslighing yaşanan ilişkilerin üç aşaması var: İdealleştirme, değersizleştirme ve gözden çıkarma.
İdealleştirme safhasında, mağdurun ayakları yerden kesilir ve manipülasyon yapan kişide beraberliklerinin mükemmel olduğu imajını yaratır.
Değersizleştirme safhası en zor olanıdır, uzun süreli gizli bir taciz başlar; mağdur hayran olunan bir kişiden, hiçbir şeyi beceremeyen birine dönüştürülür. İdeal olan birinden beceriksiz birine dönüştüğünü hisseden mağdur, işleri yoluna koymak için çaresizce uğraşır.
Gözden çıkarma, bu süreçte manipülasyon yapan kişi mağduru bırakır ve yeni birine yönelir. Mağdur sık sık kendini özür dilerken bulur. Ancak gaslighter’ın yeni avı başlar ve bir sonraki mağdurunu idealleştirme ve gözden çıkarması da aynı süreçlerden geçer.
Psikolojik Manipülasyonun Etkileri nelerdir?
Psikolojik manipülasyon karşındakine istediğini yaptırabilme sanatıdır, maalesef istismarcı işini iyi yapmaktadır. Bireyler iş hayatında, öğrencilik hayatlarında ve bunun gibi alanlarda gaslight davranışlarına maruz kalabilirler ancak yakın ilişkilerde daha sıklıkla yaşanmaktadır. Göz ardı edilmemesi gerekir. Aksi halde mağdurlar ciddi mental ve psikolojik sorunlar yaşayabilmektedirler. Anksiyete, depresyon, travma, travma sonrası stres bozukluğu, kendinden şüphe duyma, benlik saygısı ve özgüvenlerinde düşüş vb. konularda ruh sağlığını etkiler. Üstelik en zoru kişinin kendisindeki olumsuz etkilerini farkına varması aylar veya yıllarını alabilir. Ancak tedavi edilmezse, mağdurlarda depresyon, bazı bağımlılıklar, kaygı ve intihar düşünceleri gibi diğer ruh sağlığı sorunlarına da yatkın olacaklardır.
ÇIKIŞ YOLUNU BULMAK
Bunun yolu çoğunlukla kendini bilmekten, farkındalığınızın artmasından geçiyor. En önemlisi erken müdahale edebilmektir ve bir uzmandan yardım almaktır. Bu ve bunun gibi kaynakları okumak, bilinçlenmek çok fayda sağlayacaktır. Yaşadığınız şeyler sizde değersizlik duygusu oluşturmuş olabilir oysaki özünüze dönün; çok kıymetli ve önemli olduğunuzu unutmayın. Yazmak her zamanki gibi sizin için şifa olacaktır hem de bulunduğunuz durumda, kendinizden emin olabilmeniz adına kıymetli kanıtlarınız oluşacaktır. Öz bakımınızla ilgilenin, bu sizin kendinize dönmenize yardımcı olacak ve enerjinizi yüksek tutacaktır. Tartışmak bir işe yaramayacak ve daha ziyade gönlünüzü yoracaktır, bu tutumlardan uzak durun. Olabildiğince size zevk verecek, ruh sağlığınıza ve zihninize iyi gelecek aktivitelere yönlenin, hobiler edinin. Sevdiğiniz kişilere ve işlere sıkıca tutunun. Bol bol okuyun, müzik dinleyin, dans edin, spor ve meditasyon yapın. Yaşanılan olaylar zor olabilir ama içinden çıkılması imkânsız değildir. Biz insanoğlu ne karanlıklar atlattık, sonunda mavilere, yeşillere, ışığa kavuştuk… Önce kendinizin farkına varın ve kendinizi sevin… Sevgi ile tüm mucizeler kucak açacak, mutluluk zaferiniz olacak. Sevgiyle kalın.
ÖZLEM TUNA
Sosyolog / öğretmen / yazar / NLP uzmanı / konuşmacı
ozlemtunaofficial@gmail.com
